Marszałek uhonorował Powstańców Styczniowych

,,Dla nas, żołnierzy wolnej Polski, powstańcy 1863 roku są i pozostaną ostatnimi żołnierzami zniewolonej Polski, walczącej o swą swobodę, pozostaną wzorem wielu cnót żołnierskich, które naśladować będziemy. Dla uczczenia ich i upamiętnienia 1863 roku, wydałem rozkaz zaliczenia do szeregów wojska wszystkich weteranów Powstania Styczniowego, z prawem noszenia munduru wojsk polskich w dni uroczyste. Witam ich tym rozkazem, jako naszych Ojców i Kolegów”.
Fragment z okolicznościowego rozkazu w 56. rocznicę Powstania Styczniowego, który 21 stycznia 1919 roku wydał Józef Piłsudski, dobitnie wskazuje na jego wyjątkowy stosunek do tego zrywu narodowego. Marszałek Józef Piłsudski, syn powstańca, wyniósł z rodzinnego domu tradycję buntu i sprzeciwu przeciwko rosyjskiemu zaborcy.
W rozkazie marszałka, z dnia 21 stycznia 1919 roku, czytamy m.in.: „Żołnierze! Ponad pięćdziesiąt lat temu, ojcowie nasi rozpoczęli walkę o niepodległość Ojczyzny. Szli nie w lśniących mundurach, lecz w łachmanach i boso, nie w przepychu techniki, ze strzelbami myśliwskimi i kosami na armaty i karabiny. Prowadzili wojnę rok cały, pozostając, jako żołnierze, niedoścignionym ideałem zapału, ofiarności i trwania w nierównej walce, w warunkach fizycznych jak najcięższych. Przegrali wojnę i po ich klęsce niewola wciskać się poczęła do dusz polskich. Jako żołnierze i obrońcy Ojczyzny, zostali w Polsce usunięci przez swych współczesnych gdzieś w kąt daleki, jako rzecz, o której zapomnieć należy. Dla nas, żołnierzy wolnej Polski, powstańcy 1863 roku, są i pozostaną ostatnimi żołnierzami zniewolonej Polski, walczącej o swą swobodę, pozostaną wzorem wielu cnót żołnierskich, które naśladować będziemy”.
W grudniu 1919 roku wydano ustawę o przyznaniu stopni i praw oficerskich w stopniu podporucznika weteranom 1863 roku, a specjalna komisja weryfikacyjna przyznała prawa weteranów 3644 osobom. Mocą tej ustawy, weterani korzystali z wszystkich praw i przywilejów oficerów armii czynnej, z wyjątkiem stałego uposażenia służbowego, gdyż to zastępowała dożywotnia pensja przyznana 2 sierpnia 1919 roku. Wszystkim żyjącym dotąd weteranom powstania 1863 roku, przyznano również prawo do noszenia w dnie uroczyste munduru Wojsk Polskich, nawiązującego w ogólnym zarysie do instrukcji Rządu Narodowego z 1863 roku. Rozkazem ministra spraw wewnętrznych z dnia 7 listopada 1922 roku, szeregowi wszystkich stopni oraz oficerowie i urzędnicy wojskowi obowiązani zostali do oddawania honorów weteranom wyższego i równego stopnia.
Dla powstańców styczniowych wprowadzono od 1922 roku charakterystyczne mundury, czapki ,,rogatywki” z orłem, pod orłem na środku otoku umieszczono jedną gwiazdkę – oznaczenie stopnia podporucznika, surduty granatowe z karmazynowymi wyłogami oraz płaszcze o charakterystycznym wyglądzie, dzięki którym weterani 1863 roku utworzyli grupę powszechnie rozpoznawaną w miejscach publicznych. Weterani oraz wdowy po nich otrzymywali stałą dożywotnią pensję, dodatek drożyźniany oraz korzystali z opieki lekarskiej w ambulatoriach i szpitalach oraz zakładach leczniczych. Osoba, która pokryła koszty pogrzebu weterana, miała prawo do zapomogi państwowej równej wysokości miesięcznej pensji weterana. Ponadto, otrzymywane odznaczenia uprawniały do korzystania z ulg. Potworzono specjalne schroniska oraz Domy Weterana, których finansowaniem zajęły się – obok państwa – również organizacje społeczne, m.in. Towarzystwo Przyjaciół Weteranów z roku 1863 w Warszawie. Na uroczystym obiedzie w Belwederze, w styczniu 1933 roku, z okazji obchodów 70-lecia powstania, marszałkowa Aleksandra Piłsudska wypowiedziała znamienne słowa: „Każde pokolenie ma swoje wielkości, które je kształtuje. Wasze pokolenie miało Mickiewicza i Słowackiego. Dla nas w ciężkich latach niewoli, Wyście byli tą wielkością. O Was mówiło nam nie słowo pisane, lecz cicho szeptana legenda. Dziś, w dzień Waszego święta, składamy Wam hołd i cześć”.
Ostatnie uroczystości rocznicowe z udziałem żyjących weteranów, odbyły się w 1938 roku, w 75. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego. Żyło ich wówczas jeszcze 52, ale tylko 16 stan zdrowia pozwolił na osobisty udział w niezwykle uroczystych obchodach. Ostatni, stuletni Feliks Bartczuk, zmarł w 1946 roku i został pochowany w Kosowie Lackim.

Opracował: Jan Mazanka
Na podstawie: historialomzy.pl/powstanie styczniowe
oraz NAC Domena Publiczna i www.sejm.gov.pl